Το χρονικό της επανάστασης του 1821
Ο χάρτης της ελληνικής επανάστασης
Το χρονικό της επανάστασης μέσα από την τέχνη
Πάρος: από την Τουρκοκρατία στο 1821
Εθνική επέτειος 25ης Μαρτίου 1821 και Πάρος
του Χριστόδουλου Μαούνη
Όταν κηρύχθηκε η Επανάσταση του 1821, οι Έλληνες ήταν σχεδόν έτοιμοι για τη ριψοκίνδυνη εξόρμηση τους. Είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία εξέχοντα μέλη, που είχαν μάθει στα σχολεία που διδάσκονταν, γιατί πρέπει να αποκτήσουν την εθνική τους ελευθερία. Είχαν προετοιμαστεί για τον αγώνα «υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», καθοδηγημένοι από τους διδασκάλους του Γένους, τους ιερείς, τους μοναχούς και άλλους παράγοντες.
Στο προσκλητήριο αυτό , δεν έμεινε αμέτοχη η Πάρος, υπήρξε μια ζωντανή παρουσία στον Αγώνα του 1821. Εκτός της προσφοράς της Μαντώς Μαυρογένους, πρόσφερε η Εκατονταπυλιανή μπαρούτι και βόλια, πρόσφερε ο κλήρος, οι άρχοντες και όσοι μπορούσαν να συνδράμουν ή να πολεμήσουν, κινούμενοι από πατριωτικά αισθήματα. Η Πάρος την εποχή εκείνη δεν διέθετε δικά της πλοία για πολεμικούς σκοπούς, επομένως δικαιολογείται η τροπή των Παριανών προς τη ξηρά, αντ’ αυτού όμως πρόσφεραν χρήματα για κατασκευή πυρπολικών πλοίων και στρατολόγηση νησιωτών, που μετείχαν ως το 1825. Ακολούθησαν αποστολές χρημάτων, πολεμοφοδίων, κρασιού και άλλων αναγκαίων αγαθών για να στηρίξουν τους αγωνιζόμενους Έλληνες.
Πριν πάρουν τα όπλα οι Παριανοί αγωνιστές, είχαν προηγηθεί και πολλοί άλλοι Παριανοί, που με την πέννα, τον λόγο, τη διδασκαλία ή τον πλούτο τους, πρόσφεραν υπηρεσίες στην προετοιμασία για την αποτίναξη του ζυγού. Μέσα σ’ αυτούς, οι διδάσκαλοι του Γένους, ο Άγιος Αθανάσιος Τούλιος ο Πάριος, ο Όσιος Κύριλλος Παπαδό-πουλος, ο Ανανίας ο Αντιπάριος, οι μητροπολίτες Νεό-φυτος Μαυρομμάτης Αντιπάριος, Κυζίκου Ιωακείμ, Δράμας Γεράσιμος, Δράμας Γερμανός Ρούσσος, Τήνου και Άνδρου Μελέτιος, Αμασείας Ιωάσαφ, Νύσσης Νεόφυτος Μαλαξός, κ.α. Στρατιωτικοί, πολιτικοί, διπλωμάτες, Φιλικοί, όπως Νικόλαος Μαυρογένης ηγεμόνας της Βλαχίας, Μαντώ Μαυρογένους, Αλέξανδρος Μαύρος, Σπυρίδωνας Βιάζης, Φραγκίσκος Κρίσπης-Μαύρος, Τζαννέτος Μαυρογένης, κ.α.
Όπως είναι γνωστό δεν υπήρξε ταυτόχρονη εξέγερση των Ελλήνων κατά του δυνάστη (10 Απριλίου τα Ψαρά, 17 Απριλίου η Ύδρα, κ.α.).
Έτσι λοιπόν στις 24 Απριλίου 1821 ο Παναγιώτης Δ. Δημητρακόπουλος πρόκριτος, Φιλικός, κηρύσσει την Επανάσταση στην Πάρο. Είχε μυήσει στη Φιλική Εταιρεία συμπολίτες μας όπως τους: Μάρκο Μάτσα Μαυρογένη, Ανδρέα Ψαράκη, Αλέξανδρο Μπαρότζη, Βασίλειο Καμπάνη, Γ. Τελέντα, Ιωάννη Βαλσαμή, Ιωάννη Κορτιάνο, Γεώργιο Ιωάννου Βιτζαρά, Παναγιώτη Βαφιόπουλο. Στις 14 Αυγούστου 1821 μεταβαίνει στην Πελοπόννησο με 150 εθελοντές Παριανούς αγωνιστές.
Στις 3 Μαΐου 1821 αναχωρούν για την Ύδρα, υπό την οδηγία του Νικόλαου Μαλατέστα, οι: Σπυρίδων Πανάς, Βαγγέλης Παπαδόπουλος, Ιωάννης Παπαδόπουλος, Μανώλης Παπαδόπουλος, Δημήτριος Αρκάς, Παναγιώτης Παπαδόπουλος, Μάρκος Μοστράτος, Αντώνιος Καντιώτης, Περούλης Παντελαίος, Παντελάκης Ραγκούσης, Ιωάννης Αλιπράντης.
Ο Ανδρέας Ψαράκης που ήταν πρόξενος της Ρωσίας στην Πάρο, υπηρέτησε ως αξιωματικός 6ης τάξεως. Ένα χρόνο μετά την έναρξη του Αγώνα αναχώρησε από την Πάρο με τον γιό του Νικόλαο και μαζί με72 Παρίους στρατιώτες, κατευθυνόμενος προς Πελοπόννησο, για να μετάσχουν στους απελευθερωτικούς αγώνες.
Στις 20 Αυγούστου 1825 αναχωρούν από την Παροικιά για το Ναύπλιο οι: παπα-Δημήτριος Σκιαδάς, Γεώργιος Μπενέτου Σκιαδάς, Αντώνιος Συμεών Δελλαγραμμάτης, Νικόλαος Αντωνίου Πρωτόδικος, Εμμανουήλ Γ. Χριστιανόπουλος.
Ο Σπύρος Παριανός πεθαίνει ηρωικά στη μάχη του Γαλατσίου Μολδαβίας στις 21 Φεβρουαρίου 1821. Είναι ο πρώτος νεκρός του Αγώνα.
Ο Ιωάννης Λέφας, έπεσε στο πεδίο της μάχης κατά μαρτυρία του Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Ο Παναγιώτης Δανιήλ, έλαβε μέρος σε διάφορες μάχες ως υπαξιωματικός και έπεσε μαχόμενος.
Ο Στέφανος Μαυρογένης, τον οποίο κομμάτιασαν με τσεκούρι οι Τούρκοι το 1821 στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Απόστολος Μαυρογένης, ήταν στρατιωτικός γιατρός του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Ο Γρηγόριος Σάλλας, χιλίαρχος από την Παροικία, αρχηγός της εκστρατείας του Ολύμπου και αρχιστράτηγος της Μακεδονίας, όπου το 1822 αναζωπύρωσε την Επανάσταση. Είχε διατελέσει υπασπιστής του Δημ. Υψηλάντη, συμμετέχοντας στην Τρίπολη, στην Κόρινθο, στο Άργος κ.α. Φονεύθηκε στο Λεωνίδιο το 1827.
Παριανοί Αγωνιστές που συμμετείχαν σε διάφορες μάχες. [Το Βασίλειον της Ελλάδος και η Αυτού Μεγαλειότης ο Βασιλεύς επεφόρτισε το Υπουργείον Στρατιωτικών να τους απονέμει «εντίμως μεθέξαντα του υπέρ ανεξαρτησίας της Ελλάδος ηρωικού αγώνος,………………….» το «δίπλωμα του Ιερού Αγώνος» που συνοδευόταν με «χαλκούν αριστείον».] Ήταν οι:
Ο Μιχάλης Δεσύλλας από της Λεύκες, είχε μετάσχει στη μάχη του Φαλήρου στις 22 Απριλίου 1827 στην οποία τραυματίστηκε θανάσιμα ο Γεώργιος Καραϊσκάκης.
Τιμήθηκαν από τον Όθωνα με χαλκούν αριστείον και δίπλωμα, στις 12 Μαρτίου 1836 ο Νικόλαος Ναυπλιώτης από την Παροικία, για την ενεργό συμμετοχή του στους αγώνες, αλλά και για την χρηματική ενίσχυση του αγώνα, και το 1843 ο Κωνσταντίνος Δαμίας από το Μαράθι, ως μετάσχων στον Ιερό Αγώνα.
Ο Ιωάννης Αλεξ. Δελλαγραμμάτης από την Παροικία, το 1843 έλαβε «σιδηρούν παράσημον», για τις προσφερθείσες υπηρεσίες του στον Αγώνα του 1821.
Ο Γεώργιος Ιωάννου Χανιώτης, χιλίαρχος από της Λεύκες, έλαβε μέρος σε πολεμικές συρράξεις από το 1821 μέχρι τη λήξη της Επανάστασης, μέσα στις οποίες και η περίφημη άλωση της Τριπολιτσάς, μαζί με άλλους Παριανούς.
Μετείχαν στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, ο Ιωάννης Καπαρός-Κορωναίος, ο Ιωάννης Αναγνώστου Καπαρός, με επτά στρατιώτες, ο ιερέας Θεόδωρος Παπαδόπουλος, που ως ανταμοιβή διορίζεται ηγούμενος του Αγίου Αντωνίου Κεφάλου και ο Νικόλαος Ρούσσος-Μπονοφάτζου, όπου τραυματίστηκε σοβαρά, υπό την αρχηγία του Παρκιώτη υπολοχαγού Γ. Μαυρομμάτη.
Ο Δημήτριος Καλλιέρος, παππούς του γνωστού παιδαγωγού της Πάρου, πολέμησε στα Τρίκορφα, κοντά στη Τριπολιτσά, το 1825, παρασημοφορήθηκε το 1844.
Ο Δημήτρης Πρωτόδικος από την Παροικία, τιμήθηκε με το «αριστείο ανδρείας», ως ανταμοιβή για τη συμμετοχή του στα πεδία μαχών. Το 1840 στη κηδεία της Μαντώς, έφερε τα διακριτικά του λοχία, φορώντας φουστανέλα.
Ο Κοσμάς Περαντινός, με το παρατσούκλι «Τράντας», από την Παροικία, ήταν το πρωτοπαλίκαρο της Μαντώς Μαυρογένους, υπηρετώντας ως αξιωματικός Ζ΄ τάξεως. Στη κηδεία της Μαντώς συνόδευε το φέρετρο «ξυπόλυτος με στολή γενίτσαρου, που είχε ως λάφυρο». Ο πατέρας του αξιωματικός Κωνσταντίνος Περαντινός, πληγώθηκε στην Τριπολιτσά. Συμμετείχε και ο αδελφός του Στάμος Περαντινός.
Ο Ιωάννης Παπαδάκης από την Νάουσα, μετείχε στην άλωση της Τριπολιτσιάς, στη καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια, στο Χάνι της Γραβιάς, στη μάχη του Πέτα, κ.α.
Στην πολιορκία των Αθηνών, συμμετείχαν ως ναύτες από την Παροικία, ο παπα-Νικόλαος Πριμηκυρίου, ο Νικόλαος Απόκοτος και ο Χρίστος Πάσσος, ο οποίος συμμετείχε και στην εξόρμηση του Ομέρ Βρυώνη.
Ο Ιωάννης Ζέπου Ραγκούσης από την Παροικία, πολέμησε στην Κρήτη, υπό την οδηγία του οπλαρχηγού Δημητρίου Κουρμούλη.
Ο Νικόλαος Μπόγκλαρης είχε μετάσχει στις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων στις Παραδουνάβιες περιοχές ήδη από το 1818 υπό την αρχηγία του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Ο Γεώργιος Κρίσπης, υπηρέτησε ως αξιωματικός στον Ιερό Λόχο και στη μάχη στο Δραγατσάνι και ήταν υπασπιστής του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Επίσης πήραν μέρος οι παρακάτω συμπολίτες μας, αλλά δεν έχουν συλλεχτεί πιο αναλυτικές πληροφορίες.
Υπαξιωματικοί : Θεόδωρος Βαλσαμής, Δημήτρης Ζαφειρόπουλος, Νικόλαος Καπαρός, Ιωάννης Λαουράκης, Δημήτριος Μανέττας, Μάρκος Παντελαίος, Μανούσος Ρούσσος και Ευάγγελος Χαλκιάς.
Στρατιώτες : Δημήτριος Ι. Αιγινίτης, Παναγιώτης Ι. Αιγινίτης, Δημήτρης Γρηγορόπουλος, Ιωάννης Γ. Μπουρναζάκης-Κρητικός, Προσκυνητής Αναστ. Βαντώρου, Ιάκωβος Σταθερός, Δημήτρης Στράντσαλης, Γ. Σπαθαρόπουλος, Κ. Σπαθαρόπουλος, Γεώργιος Φωκιανός, Θεόδωρος Νικηφοράκης, Αναγνώστης Ιωάννου Καπαρός, Ιωάννης Γ. Κυρίτσης, Πέτρος Παντελαίος, Γεώργιος Αναπλιώτης, Μανώλης Βενιέρης, Νικόλαος Ρούσσος, Σταμάτης Βεντουρής, Νικόλαος Αναγνώστης, Ελευθέριος Αναγνώστης, Γιάννης Σκοπελίτης, Απόστολος Γραμματικόπουλος.
Ναύτες : Παντελής Καπασάκης, Γεώργιος Καμπούρης, Κυριακούλης Σώχος.
Είναι χαρά και ικανοποίηση μου, που με αυτόν τον τρόπο φωτίζεται η σελίδα αυτή της ιστορίας της Πάρου, ώστε να γνωρίζουμε για την συμμετοχή των Παριανών στον αγώνα του 1821.
Χριστόδουλος Α. Μαούνης